De Matthäus Passion

Zo tegen Pasen zie je ze ineens overal verschijnen: de affiches voor de Matthäus Passion van Johann Sebastian Bach. Ieder jaar weer voeren, alleen al in Nederland, honderden koren en orkesten het werk uit. En dat al meer dan honderd jaar lang. Hiermee staat de "Matthäus", zoals het werk meestal liefkozend genoemd wordt, helemaal bovenaan in de lijst van meest uitgevoerde koorwerken.

 Maar dat is niet altijd zo geweest. Na zijn dood werden Bachs composities vrijwel niet meer gespeeld en raakte zijn naam vergeten. Ook de Matthäus Passion bleef ongeveer honderd jaar op de plank liggen. Tot op een dag een dirigent het stuk uit de kast haalde en besloot om een paar delen uit de Matthäus als oefenmateriaal voor zijn studentenkoortje te gebruiken. Een van die studenten was de toen nog piepjonge componist Felix Mendelssohn. Hij was diep onder de indruk. Dagenlang liep hij met zijn hoofd in de wolken, en uiteindelijk besloot hij een uitvoering van de Matthäus te organiseren zodat iedereen kon horen hoe bijzonder het werk was. Hij regelde een zaal, solisten en een koor, en dirigeerde het werk zelf vanachter de piano. Het publiek in de stampvolle zaal brak de tent af.

  Bach schreef zijn Matthäus Passion in Leipzig, waar hij organist en koordirigent was. In die tijd raakte het in de mode om op Goede Vrijdag in plaats van een gewone mis een passie over de laatste dagen uit het leven van Jezus op te voeren. Hierin wordt beschreven dat de joodse hogepriesters niet geloven dat Jezus de zoon van God is. Ze willen dat hij ophoudt met zijn bedriegerijen, nemen hem gevangen en brengen hem naar de rechtbank. Pilatus, die daar rechtspreekt, vindt eigenlijk dat Jezus niets misdaan heeft. Maar het volk, opgehitst door de priesters, is woedend en wil bloed zien. Uiteindelijk geeft Pilatus toe, en geeft opdracht om Jezus te laten kruisigen.

 De eerste uitvoering van de Matthäus Passion moet voor de kerkgangers een geweldige belevenis zijn geweest. Niet alleen omdat ze nog niet eerder zo'n groots opgezet werk hadden gehoord, maar ook omdat Bach compositietechnieken gebruikte die een groot dramatisch effect hadden. Zo plaatste hij bijvoorbeeld op allebei de balkons van de kerk een koor en een orkest. Daardoor kwam de muziek dan eens van de ene, dan weer van de andere kant. En in de spannendste stukken kwam het geluid van beide kanten tegelijk.  

  Nog steeds heeft de Matthäus Passion een geweldige impact op de luisteraar. En niet alleen op  dames met grijze permanentjes en heren in gestreken corduroy. Het stuk fascineert ook liefhebbers van andere dan klassieke koormuziek. Een van de meest opvallende Matthäus-projecten van de laatste jaren was een Remix. Het moet een indrukwekkende gebeurtenis zijn geweest. Pieter Dronkers was er bij en schreef in zijn weblog:

 Sorry, ik was even een dag totaal van de kaart. Donderdagavond ben ik naar Matthäus The Remix geweest in De Melkweg. Erg indrukwekkend om de overbekende passie van Bach op deze manier te horen. Het leverde wel een dubbel gevoel op. Het verhaal over de dood van Jezus met pompende en uitermate dansbare beats. Aan de andere kant, de passie was voor Bach ook niet meer dan een vorm van broodwinning en de DJ's en VJ's hebben het stuk en de boodschap uitermate respectvol behandeld.

 The Remix deed ontzettend veel stof opwaaien. Voorstanders en tegenstanders vlogen elkaar in de haren, en iedereen vroeg zich natuurlijk af of Bach zich had omgedraaid in zijn graf. We zullen het nooit weten, maar één ding is zeker: het ontstaan én de herontdekking van de Matthäus Passion behoren tot de belangrijkste gebeurtenissen in de muziekgeschiedenis.