Die Jahreszeiten

De Oostenrijkse componist Franz Joseph Haydn was 67 jaar oud toen op een dag baron Gottfried van Swieten voor zijn deur stond. Haydn kende Van Swieten goed, want de van oorsprong Nederlandse baron had een paar jaar eerder een tekst voor een van Haydns composities geleverd. Het werk was een enorme hit geworden, en de baron stond te popelen om de samenwerking voort te zetten. Nu had hij een nieuwe tekst bij zich, en hij wilde dat Haydn daar, net als de vorige keer, een oratorium, een compositie voor solisten, koor en orkest van maakte. De tekst ging over de jaargetijden, en zou Haydn zeker aanspreken, zei de baron. Maar Haydn was oud aan het worden, en zag er tegenop weer zo'n groot werk te schrijven. De baron liet zich echter niet zo gemakkelijk afschepen, en drong net zolang aan tot Haydn met de tekst aan de slag ging.

Als uitgangspunt voor Die Jahreszeiten had Van Swieten een populair gedicht gekozen waarin de seizoenen en het dagelijkse leven op het platteland werden beschreven. Al snel realiseerde de baron zich dat hij aan het gedicht niet genoeg had, want er kwamen geen personen in voor. En voor een oratorium zijn solisten nodig, want een oratorium zonder solisten is als een film zonder hoofdrolspelers. Daarom bedacht Van Swieten drie personages: Simon, (een boer) Hanne (zijn dochter) en Lucas (haar geliefde), die hij handig door het gedicht heen vlocht.

Het was een knap geschreven, levendige tekst, maar toch vond Haydn het moeilijk er muziek bij te bedenken. Dat kwam gedeeltelijk door de baron. Van Swieten had nogal een hoge pet op van zichzelf, en meende zich voortdurend te moeten bemoeien met Haydns muzikale aandeel. De componist ergerde zich daar mateloos aan, lag regelmatig met de betweterige baron in de clinch, en raakte behoorlijk overspannen.

Maar het was niet alleen het gedrag van de baron waar Haydn moeite mee had. Ook diens tekst stond hem tegen. Haydn was zelf op het platteland opgegroeid, en hij vond de manier waarop het boerenleven werd geïdealiseerd ronduit belachelijk. Tegenover vrienden beklaagde hij zich bitter over het verhaal. Rotzooi, noemde hij het.

Aan de muziek is dit niet te horen. Integendeel, Die Jahreszeiten klinkt juist heel fris, geïnspireerd en origineel. Het werk bestaat uit vier delen, waarvan het eerste deel, De lente, met een onstuimige instrumentale inleiding begint: de overgang van de winter naar het voorjaar. Daarna bezingen het koor en de drie solisten om beurten de schoonheid van de lente.

De zomer begint met ochtendnevels, hanengekraai en een schitterende zonsopgang. Maar dit seizoen heeft ook een keerzijde: de drukkende hitte. De natuur houdt hoorbaar de adem in. Dan barst het onweerskoor los.

Langzaam trekt het natuurgeweld weg, en de rust keert weer met kikkergekwaak en het kleppen van het avondklokje.

De herfst is de tijd van de jacht.

De hoorns schallen, de honden sluipen, het wild vlucht en schoten knallen.  Hanne en Lucas verklaren elkaar de liefde in een prachtig duet. De herfst is ook het seizoen waarin de wijn wordt gemaakt: "Juchhe, der Wein ist da" jubelt het koor. Na alle uitbundigheid slaat de stemming om en begint

De winter. De nevel aan het begin van dit deel bezorgt je koude rillingen.

Maar de winter is ook de tijd voor gezelligheid bij het haardvuur, het snorren van het spinnewiel en diepere gedachten, zoals mijmeringen over de zin van het leven.

Al met al werkte Haydn twee jaar aan het oratorium. Kort na de voltooiing ervan werd hij te zwak om te componeren. "De Jahreszeiten", schreef de bijna zeventigjarige Haydn aan zijn vrienden, "hebben mij de ruggengraat gebroken".