Die Schöpfung

Tijdens een bezoek aan Engeland krijgt de Oostenrijkse componist Franz Joseph Haydn een tekst in handen waarin het bijbelse scheppingsverhaal in dichtvorm is weergegeven. Haydn is opgetogen. Kort daarvoor heeft hij de wens uitgesproken "een werk te schrijven dat mijn naam blijvende roem zal schenken in de wereld." De tekst is het perfecte uitgangspunt voor de grootse compositie die hij in gedachten heeft.

 Terug in Wenen begint Haydn met het componeren van Die Schöpfung (De schepping). Hij is op het hoogtepunt van zijn roem, en de stad wacht met ingehouden adem op de première. De eerste uitvoering vindt in kleine kring plaats en wordt door Haydn zelf gedirigeerd. Later schrijft de componist over deze gebeurtenis: "Ik was zo koud als ijs, op het volgende ogenblik leek het alsof ik in brand stond; een paar keer dacht ik dat ik een hartaanval zou krijgen."

 Die Schöpfung bestaat uit drie delen. Het eerste deel begint met een voorspel getiteld "De uitbeelding van de chaos". Daarna kondigt de aartsengel Rafael de eerste scheppingsdag aan, waarin het ontstaan van het licht wordt uitgebeeld. Heel zacht en mysterieus spelen koor en orkest een langzame inleiding, tot plotseling, bij het woord "Licht", een heldere en stralende klank in de muziek doorbreekt.

Het is een buitengewoon verrassend moment, en Haydn weet heel goed dat hij een pracht van een vondst heeft gedaan. Hij heeft dan ook voorzorgen genomen om de passage voor iedereen verborgen te houden. Iemand uit het publiek omschrijft de gebeurtenis als volgt:

 Ik zie Haydn's gezicht nog voor me toen dit deel in het orkest klonk. Haydn beet op zijn lippen alsof hij zijn schaamte voor iets wilde verbergen, of alsof hij een geheim niet wilde laten doorschemeren. En op het moment dat het licht voor de eerste keer uitbrak, zou je kunnen zeggen dat de vonken uit de brandende ogen van de componist schoten. De betovering van de verraste Weners was zo groot dat het orkest minutenlang niet verder kon spelen.

 Die Schöpfung gaat verder met een opeenvolging van muzikale natuurschilderingen. Haydn schetst onder andere een storm (compleet met wind, bliksem, donder, regen, hagel en sneeuw), een woest golvende zee, bergen en dalen, en sterren die aan de hemel flonkeren.

Het tweede deel beschrijft de vijfde en zesde scheppingsdag, waarin de dieren en de mensen tot leven worden gewekt. We horen een adelaar, een leeuwerik, een duif, een nachtegaal, vissen, een leeuw,  een hert, een paard, koeien, schapen, insecten en zelfs een lange worm die over de aarde kruipt.

In het derde deel ontmoeten we Adam en Eva, die zich verwonderen over de schoonheid van het paradijs en in een prachtig duet hun liefde voor elkaar bezingen.  

 De eerste uitvoering van Die Schöpfung sloeg in als een bom. 

Het onderstaande ooggetuigenverslag, (dat er overigens niet meer zou zijn geweest als de schrijver ervan had kunnen SMSen) geeft een indruk van de sfeer tijdens het concert:

Eindelijk begon de muziek, en onmiddellijk werd het zo stil, nicht, dat je een muis had kunnen horen rennen, and als het publiek niet vaak had geapplaudisseerd, had je niet geweten dat er mensen in het theater waren. Maar nicht, in mijn hele leven zal ik nooit weer zo'n mooi stuk muziek horen; en zelfs al had het drie uur langer geduurd, en zelfs al was het stank-en-zweetbad nog veel erger geweest, dan had ik dat niet erg gevonden. Ik had me met de beste wil van de wereld niet kunnen voorstellen dat menselijke longen en schapendarmen en kalfsvellen zulke wonderen voort konden brengen. [...] Ik ben nog nooit zo voldaan uit een theater gekomen, en ik heb die hele nacht gedroomd over de Schepping van de Wereld.